3 σε 1: Χειμερινό ηλιοστάσιο, πανσέληνος και έκλειψη!

(Και μπόλικη συννεφιά, για να μην είναι παρατηρήσιμο τίποτα...)

Τα φετινά Χριστούγεννα μπορούν να ονομαστούν και "η χαρά του αστρονόμου".

Στις 20-22 Δεκεμβρίου (χθες, σήμερα και αύριο δηλαδή), έχουμε την ευκαιρία να παρατηρήσουμε ένα σπάνιο φαινόμενο: τη σύμπτωση χειμερινού ηλιοστασίου και Δεκεμβριανής πανσελήνου.

Τι το ενδιαφέρον/περίεργο έχει όμως η σύμπτωση αυτή για να με ωθεί να γράφω στις 2.30 το ξημέρωμα; (ειδικά όταν έχω να γράψω κείμενο άνω των 10 γραμμών από την άνοιξη;)

Θα προσπαθήσω να το εξηγήσω χωρίς πολλές λεπτομέρειες, γιατί 3 αναγνώστες έχω, μην χάσω τους μισούς. Λοιπόν...

Όπως κάθε χρόνο, αυτές τις μέρες ο ήλιος φτάνει στο χειμερινό ηλιοστάσιο, δηλαδή στο νοτιότερο σημείο στον ορίζοντα από το οποίο μπορεί να ανατείλει. (Στη συνέχεια θα αρχίσει να ανατέλλει όλο και πιο βόρεια, μέχρι να φτάσει στα τέλη Ιουνίου στο βορειότερο σημείο, το θερινό ηλιοστάσιο.)

Αντίστοιχα, θα δύσει στο νοτιότερο σημείο στον δυτικό ορίζοντα.

Επειδή όμως βρισκόμαστε στο βόρειο ημισφαίριο, αυτό σημαίνει ότι θα διαγράψει τη μικρότερη πορεία στον ουρανό, κάτι που εμείς αντιλαμβανόμαστε ως τη μικρότερη ημέρα (και τη μεγαλύτερη νύχτα) του έτους.

Επίσης, εξαιτίας των παραπάνω, ο ήλιος την ημέρα αυτή δεν θα φτάσει πολύ ψηλά στον ουρανό. Όπως  φαίνεται στην παρακάτω εικόνα, κατά το μεσημβρινό πέρασμα (τη στιγμή δηλ. που βρίσκεται στο μέγιστο ύψος) θα βρίσκεται λίγο πιο κάτω από τις 30 μοίρες ύψος από τον ορίζοντα.

 Οκ μέχρι εδώ. Η σελήνη πού κολλάει όμως;

Εδώ αρχίζει το ενδιαφέρον κομμάτι. Κατά τους μήνες Δεκέμβριο και Ιανουάριο η πανσέληνος έχει τις αντίθετες ιδιότητες με τον ήλιο. Ανατέλλει από το βορειότερο σημείο, κάνει τη μεγαλύτερη πορεία στον ουρανό, φτάνει στο ψηλότερο σημείο από τον ορίζοντα (σχεδόν στο ζενίθ) και δύει στο βορειότερο σημείο αντίστοιχα.

Στην παρακάτω εικόνα φαίνεται το φεγγάρι καθώς διασχίζει τον μεσημβρινό (λίγες ώρες πριν αρχίσω να γράφω). Φτάνει τις 75 μοίρες ύψος από τον ορίζοντα. (Στο κέντρο των κύκλων, δηλ. στις 90 μοίρες, ακριβώς πάνω από το κεφάλι μας, είναι το ζενίθ.)

 (Παρεμπιπτόντως η πανσέληνος περνάει τον μεσημβρινό ταυτόχρονα με τον Ωρίωνα, άλλη μια όμορφη σύμπτωση...)

Ωστόσο η πανσέληνος δεν έχει σταθερή ημερομηνία και μπορεί να συμβεί οποιαδήποτε στιγμή μέσα στο Δεκέμβριο.

Το ιδιαίτερο της φετινής πανσελήνου είναι πως σχεδόν συμπίπτει με το χειμερινό ηλιοστάσιο (έχουν λιγότερο από 24 ώρες διαφορά), που σημαίνει ότι:

α. κατά τη μεγαλύτερη νύχτα του έτους, η σελήνη θα φτάσει στο ψηλότερο σημείο στον ουρανό.

β. την ώρα που θα δύει η πανσέληνος, θα ανατέλλει ο ήλιος του χειμερινού ηλιοστασίου, όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα. Κι όχι μόνο αυτό, αλλά θα είναι και στην ίδια ευθεία (που περνάει από το σημείο που βρισκόμαστε).

Έχω την εντύπωση πως πολλοί αρχαίοι πολιτισμοί, όπως οι Βαβυλώνιοι και οι Μάγια θα βρίσκονταν σε λατρευτικό παροξυσμό μια τέτοια μέρα. (Φαντάσου να έχεις φτιάξει μια αψίδα/πύλη/οτιδήποτε και την ίδια στιγμή, από τη μια μεριά να δύει η σελήνη και από την άλλη να ανατέλλει ο ήλιος... Αξία ανεκτίμητη... Φαντάσου τώρα, ότι οι παραπάνω πολιτισμοί ήταν και σε θέση να το προβλέψουν.) 

Και σαν να μην έφτανε αυτό, απόψε θα γίνει και έκλειψη σελήνης! (Κάτι που έτσι κι αλλιώς είναι πιθανό να συμβεί μόνο στην πανσέληνο, γιατί μόνο τότε η σελήνη είναι στο διαμετρικά αντίθετο σημείο από τον ήλιο.) Πληροφορίες και (ένα γαμάτο) animation για την έκλειψη εδώ.

Εμείς εδώ δυστυχώς δεν μπορούμε να τη δούμε γιατί θα γίνει αφού θα έχει ξημερώσει. Για την βορειοδυτική Ευρώπη και την ανατολική Αμερική όμως θα συμβεί λίγο πριν το χάραμα.

Επιστρέφοντας λοιπόν στο προηγούμενο παράδειγμα, φαντάσου π.χ. ότι είσαι Βαβυλώνιος, βλέπεις την μεγαλύτερη πανσέληνο της χρονιάς, περιμένεις να ξημερώσει το χειμερινό ηλιοστάσιο, ο αρχιερέας κάνει τα μαγικά του λίγο πριν την ανατολή και γίνεται έκλειψη σελήνης , και λίγο μετά ήλιος και σελήνη "ανταλάσσουν" θέσεις στον ουρανό. Άντε μετά να μην πιστέψεις...

Μακάρι απόψε να βρισκόμουν στο Περού ή στην Αργεντινή...

Περαστικά μου.

Γεράσιμος

Υ.Γ. Όλες οι εικόνες δημιουργήθηκαν με το πρόγραμμα Stellarium, εκτός από αυτήν της έκλειψης, που την βρήκα εδώ.