(Ή, τι πίνεις και δεν μας δίνεις;)
Παρακολουθώ εδώ και λίγο καιρό τη διαμάχη ανάμεσα στον Κώστα Γεωργουσόπουλο και τον Αντώνη Λιάκο σχετικά με τη προσέγγιση της νεότερης ιστορίας από τους σύγχρονους (ή μήπως «μοντέρνους»;) ιστορικούς, η οποία ξεκίνησε με αφορμή μια συνέντευξη του Βασίλη Λαμπρόπουλου στο «Κ» της Καθημερινής.
Παραθέτω τα σχετικά κείμενα (μέχρι σήμερα):
Οικουμενικοί Μιτσιγκάνοι
Ο εξευτελισμός του δημοσίου διαλόγου
Η «Επιφυλλίδα» περί Β. Λαμπρόπουλου
Χαγάνοι ορνεοκέφαλοι βυσσοδομούν
Το μονοπώλιο των μεταφράσεων
Δεν θα αναφερθώ στο θέμα της αντιπαράθεσης γιατί οι γνώσεις μου είναι ελάχιστες, δεν μπορώ όμως να μην σχολιάσω ένα συγκεκριμένο κομμάτι της που δείχνει πώς κάνει «διάλογο» ο κ. Λιάκος.
Καταρχάς, σε κανένα σημείο δεν απαντάει στον κ. Γεωργουσόπουλο επί της ουσίας. Αντιθέτως, προσπαθεί με κάθε τρόπο να μειώσει τον συνομιλητή του. Ένας από αυτούς τους τρόπους είναι η αναφορά στο «μονοπώλιο» του κ. Γεωργουσόπουλου στις θεατρικές μεταφράσεις των αρχαίων ποιητών. Συγκεκριμένα γράφει:
«(…), μονοπώλιο των μεταφράσεων αρχαίων έργων που ανεβάζουν τα κρατικά θέατρα κ.ά.» («Τα Νέα» 23/2/08)
Μερικές ημέρες αργότερα, ο κ. Γεωργουσόπουλος του απαντάει:
«(…) από το 1972 που εγώ πρωτοεμφανίστηκα ως μεταφραστής έως το 2007 και τα δύο κρατικά θέατρα εμφάνισαν στην Επίδαυρο, στο Ηρώδειο και στο Θέατρο των Φιλίππων έργα, τραγωδίες και κωμωδίες, αριθμός 120 (ολογράφως εκατόν είκοσι), ογδόντα το «Εθνικό», σαράντα το ΚΘΒΕ. Σ΄ αυτά λοιπόν τα 35 χρόνια ο Κ.Χ. Μύρης συνεργάστηκε με το «Εθνικό» έξι (αριθμητικώς 6) φορές και με το κρατικό πέντε (αριθμητικώς 5) φορές. (…) Δηλαδή σε 35 χρόνια 5 μεταφράσεις, αναλογικά κάθε επτά χρόνια μία!! Αυτό ο κ. Λιάκος, καθηγητής Ιστορίας, δηλαδή επιστήμονας, το ονομάζει μονοπώλιο.»
Και ο κ. Λιάκος ανταπαντάει:
«Ας δούμε δυο τυχαία παραδείγματα.
● Φεστιβάλ Επιδαύρου 2005:
Παράσταση 1- 2 Ιουλίου, Σοφοκλή Οιδίπους Τύραννος, Μτφρ. Κ.Χ. Μύρης,
8- 9 Ιουλίου, Ευριπίδου Βάκχες, Μτφρ. Κ.Χ.Μύρης,
23- 24 Ιουλίου Αριστοφάνους Ειρήνη, Μτφρ. Κ.Χ.Μύρης,
5- 6 Αυγ., Σοφοκλή Αντιγόνη, Μτφρ. Γ. Βαρβέρης,
19- 20 Αυγ., Αισχύλου Προμηθέας Δεσμώτης, Μτφρ. Μ. Βολανάκης,
26- 27 Αυγ., Ευριπίδη Μήδεια, Μτφρ. Dario del Corno
(από τις έξι παραστάσεις οι τρεις σε μετάφραση Κ.Χ. Μύρη = Κ. Γεωργουσόπουλος)
● Φεστιβάλ Φιλίππων 2006:
1 Ιουλίου, Αριστοφάνη Θεσμοφοριάζουσες, Μτφρ. Κ.Χ.Μύρης,
7 Ιουλίου, Ευριπίδη Ιφιγένεια εν Ταύροις, Μτφρ. Κ.Χ.Μύρης,
15 Ιουλίου, Αριστοφάνη Όρνιθες, Μτφρ. Β. Ρώτας,
9 Αυγ. Αισχύλου Πέρσες, Μτφρ. Νικολέττα Φριντζήλα,
12 Αυγ. Ευριπίδη Ελένη, Μτφρ. Κ.Χ.Μύρης,
19 Αυγ., Σοφοκλή Αντιγόνη, Μτφρ. Νίκος Παναγιωτόπουλος
(από τις έξι παραστάσεις οι τρεις σε μετάφραση Κ. Γεωργουσόπουλου)»
Τα 2 παραδείγματα που αναφέρει ο κ. Λιάκος, όμως, δεν είναι καθόλου τυχαία. Έχει επιλέξει τις χρονιές κατά τις οποίες παίχτηκαν οι περισσότερες παραστάσεις σε μεταφράση του κ. Γεωργουσόπουλου στα συγκεκριμένα φεστιβάλ (αν και για το Φεστιβάλ Επιδαύρου 2005 κάπου έχει κάνει λάθος, γιατί στο πρόγραμμα οι παραστάσεις είναι 9, οι 4 σε μετάφραση Κ.Χ. Μύρη, ποσοστό 44%).
Συγκεκριμένα αν κοιτάξουμε την τελευταία τριετία, α) για το φεστιβάλ Επιδαύρου το 2006: στις 6 παραστάσεις οι 2 ήταν σε μετάφραση Κ.Χ. Μύρη και το 2007: στις 5 παραστάσεις μόνο η 1, ενώ β) στο φεστιβάλ Φιλίππων το 2005: από τις 7 παραστάσεις οι 3 είναι σε μετάφραση Κ.Χ. Μύρη και το 2007: από τις 6 οι 2.
Κάνοντας μια στοιχειώδη στατιστική ανάλυση συμπεραίνουμε ότι: α) Για το φεστιβάλ Επιδαύρου, στις 20 παραστάσεις της τελευταίας τριετίας οι 7 ήταν σε μετάφραση Κ.Χ. Μύρη, δηλαδή το 35%, ενώ β) για το φεστιβάλ Φιλίππων στις 19 παραστάσεις οι 8, δηλαδή περίπου το 42%.
Με δυο λόγια, μπορεί οι μεταφράσεις του κ. Γεωργουσόπουλου να είναι οι πιο πολυπαιγμένες, αλλά σε καμμία περίπτωση δεν φτάνουν το 50% των παραστάσεων. Επομένως, ο κ. Λιάκος ψεύδεται σκόπιμα. Χρησιμοποιεί ένα μέρος μόνο των δεδομένων (κι αυτά λάθος) για να υποστηρίξει τις θέσεις του, οι οποίες απέχουν από την αλήθεια. Από επιστημονικής απόψεως η μέθοδός του είναι άκρως ανήθικη. Αναρωτιέμαι εγώ τώρα, αν σε αυτό το μικρό και εύκολα εξετάσιμο παράδειγμα ο κ. Λιάκος αλλοιώνει τα αποτελέσματα μιας έρευνας, γιατί να μην υποθέσω ότι το κάνει γενικότερα; Και ειδικά σε αυτά που δεν μπορώ να επαληθεύσω; Είναι δυνατόν μετά να θεωρώ το επιστημονικό του έργο αξιόπιστο;
Αλλά ας αφήσουμε τα μαθηματικά και ας πάμε λίγο στη λογική. Καταρχάς από πού κι ως πού το ποσοστό 50% αντιστοιχεί σε μονοπώλιο (όπως αυθαίρετα ορίζει ο κ. Λιάκος); Εγώ όταν ακούω μονοπώλιο αντιλαμβάνομαι το 100% όπως ετυμολογικά απαιτεί η λέξη. Αν ο κ. Γεωργουσόπουλος έχει καταφέρει κάτι λιγότερο από τις μισές παραστάσεις αρχαίου δράματος να παίζονται με δικές του μεταφράσεις, μπράβο του. Άλλωστε, με το ζόρι τους βάζει ο κ. Γεωργουσόπουλος να ανεβάζουν τις μεταφράσεις του; Από όσο ξέρω, η μετάφραση συνήθως είναι επιλογή του σκηνοθέτη (ειδικά όταν μιλάμε για το επίπεδο των σκηνοθετών που ανεβάζουν έργα στην Επίδαυρο). Αν ανεβαίνουν τόσες παραστάσεις σε μεταφράσεις του κ. Γεωργουσόπουλου, όταν υπάρχουν ένα σωρό εναλλακτικές μεταφράσεις, αυτό σημαίνει ότι οι σκηνοθέτες τις θεωρούν καλύτερες από τις υπόλοιπες. Άρα, καλά κάνει και έχει το μονοπώλιο (που δεν το έχει).
Όμως ο κ. Λιάκος πιστεύει πως άλλος είναι ο λόγος. Θεωρεί ότι κατά κάποιο τρόπο οι θίασοι εκβιάζονται από τον κ. Γεωργουσόπουλο:
«Ζητούμενο βέβαια είναι πώς μπορεί να λειτουργήσει κανείς ταυτόχρονα και ως προμηθευτής μεταφράσεων και ως κριτικός παραστάσεων που επηρεάζει τη ζήτηση.»
Επομένως κατά τον κ. Λιάκο, ο κ. Γεωργουσόπουλος είναι σε θέση να θάβει τις παραστάσεις στις οποίες δεν χρησιμοποιήθηκε η δική του μετάφραση και να εκθειάζει τις υπόλοιπες, αναγκάζοντας τον σκηνοθέτη να σκεφτεί: «Αν διαλέξω άλλη μετάφραση ο Γεωργουσόπουλος ίσως με θάψει. Αν ανεβάσω τη δική του θα είναι ευχαριστημένος. Άρα θα ανεβάσω τη δική του.» (Θα τρελαθούμε τελείως;) Προφανώς δεν έχει διαβάσει ποτέ του κριτική θεάτρου του κ. Γεωργουσόπουλου, γιατί τότε θα ήξερε πως κάτι τέτοιο δεν ισχύει. (Προσωπικά θεωρώ τις κριτικές του πολύ καλύτερες από τις μεταφράσεις του.) Έστω όμως ότι κάνω λάθος και ότι ο κ. Γεωργουσόπουλος έχει εκμεταλλευτεί αυτήν την κατάσταση. Θα έπρεπε τότε ο κ. Λιάκος να δώσει συγκεκριμένα παραδείγματα (όπως έκανε με τα φεστιβάλ) και όχι να γράφει γενικόλογες υποθέσεις (δηλαδή να ρίχνει λάσπη). Αλλά το ποιόν του το είδαμε στην στατιστική ανάλυση παραπάνω, δεν χρειάζεται να ξαναγράφω τα ίδια.
Και το σημαντικότερο όλων: Όλα αυτά δεν έχουν καμμία σχέση με το θέμα της αντιπαράθεσης! Κι όμως, κατά τη γνώμη μου αυτό ακριβώς ήθελε να πετύχει ο κ. Λιάκος. Να αποπροσανατολίσει τη συζήτηση. Αυτή είναι η πάγια τακτική του, όπως είχε φανεί και στην περίπτωση του βιβλίου της κ. Ρεπούση (όταν χαρακτήρισε «ψυχωσικούς» όσους διαφωνούν με τα γραφόμενα σε αυτό). Γενικά έχει την τάση να υποβιβάζει τον δημόσιο διάλογο στο κατώτατο επίπεδο και μετά έχει το θράσος να διαμαρτύρεται και να κατηγορεί όλους τους άλλους για αυτό. (Επιστήμονας να σου πετύχει...)
Το τραγικό της υπόθεσης είναι ότι αυτός ο άνθρωπος διδάσκει τις νέες γενιές ιστορικών. Ελπίζω τουλάχιστον να μην βγουν σαν τα μούτρα του.
Update (22/3): Η απάντηση του κ. Γεωργουσόπουλου στον κ. Λιάκο (όλα τα λεφτά):
Γεράσιμος
Υ.Γ. Το ότι θα έφτανε μια μέρα που θα υπερασπιζόμουν τις μεταφράσεις του κ. Γεωργουσόπουλου, τις οποίες θεωρώ (αν και πιστές) ελάχιστα ποιητικές και συνεπώς θεατρικά μέτριες, δεν το είχα φανταστεί ποτέ...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου